Gazi Husrev-begova medresa u Sarajevu

Gazi Husrev-begova medresa u Sarajevu

Gazi Husrev-begova medresa je jedina škola u Bosni i Hercegovini, a nema ih mnogo ni u svijetu, koja kontinuirano radi preko 470 godina. Ova škola je obrazovala više hiljada ljudi koji su u bošnjačkom narodu širili islamski moral i nauku, nadživjela je dvije imperije, više različitih državnih poredaka i ostala baklja sa jasnim sjajem kadra da sija i u vremenima koja su pred njom.

Gazi Husrev-begova medresa osnovana je 26. redžeba 943. godine po Hidžri (08. januara 1537. godine po gregorijanskom kalendaru). Njen osnivač, mudri i dalekovidi Gazi Husrev-beg, sin je bosanskog plemića Ferhat-bega. Majka Gazi Husrev-bega, Seldžuka, bila je kćerka sultana Bajezida II. Medresa će prvotno nositi naziv „Seldžukijja“, a kasnije ću narodu biti poznata kao „Kuršumlija“ (radi krova presvučenog olovnim omotačem). Prirodno nadaren, kako to djeca ove grude znaju biti, Gazi Husrev-beg se obrazovao u elitnim školama i družio sa prinčevima. Stečeno znanje, dokazana hrabrost i plemenito srce omogućili su mu da ostvari uspješnu karijeru kao beg, stekne veliku slavu kao gazija i ostavi neizbrisiv trag u povijesti kao vakif: kao sandžakbeg vladao je Albanijom, Srbijom i Bosnom; kao junak proslavio se u Crnoj Gori, Mađarskoj i Hrvatskoj, kao vakif podizao džamije i tekije, imareta i musafirhane, mostove i hanove, hamame, česme i šadrvane, škole i biblioteke, a sva svoja dobra u Bosni, Slavoniji, Dalmaciji i Grčkoj ostavio za dobrobit naroda. Tako je Gazi Husrev-beg dao snažan poticaj razvoju vjerskog, privrednog i kulturnog života ovoga grada, ove zemlje i ovoga naroda.

Zgrada Gazi Husrev-begove medrese osmišljena je kao polivalentan i reprezentativan objekat u kome je centralno mjesto dato prostoru za nastavu (dershana), a nizovima krilnih prostorija namijenjen rezidencijalni karakter. Odlukom samog osnivača medresa je smještena u samo srce sarajevske čaršije, a njeno projektovanje povjereno, tada vodećem arhitekti Osmanskoga carstva, Perzijancu Adžemu Esiru Aliju. Po njegovim nacrtima, medresu su gradili dubrovački majstori i domaći neimari od bosanskog kamena i olova. Kompaktna, skladna i monumentalna građevina dovršena 1537. godine postala je i ostala jednim od simbola Sarajeva. Sve nove dogradnje i popravke do danas naslanjale su se na istu ideju. Zgradom medrese je Gazi Husrev-beg  zaokružio kompleks zadužbina budućeg vjerskog, odgojno-obrazovnog i kulturnog središta Bosne.

Po karakteru koji je imala (izučavani predmeti, ugled osnivača, dužnosti koje su mogli obavljati njeni svršenici, visina plaće muderrisa i drugih koji su bili uposleni i dr.) može se zaključiti da je ova Medresa u doba Osmanskog Carstva bila visoka ili viša obrazovno-odgojna ustanova. Profesori Gazi Husrev-begove medrese biraju se po strogom kriteriju koji je u temeljnom dokumentu (vakufnami) propisao lično Gazi Husrev-beg, a uključivao je stručnost, pedagoško iskustvo i ljudske kvalitete. Za veoma zahtjevno, ugledno i, zbog visoke plaće, primamljivo profesorsko mjesto mnogi su se natjecli. Dobivali su ga najbolji. Među njima je bilo Arapa, Turaka, Albanaca i Bošnjaka, naravno, najviše. Učenici Gazi Husrevbegove medrese, po odluci osnivača, imali su savremenu nastavu, ugledne profesore, komforan smještaj i zdravu ishranu. Uživajući visoke standarde i vrijedno učeći stizali su do uglednih zvanja i visokih položaja. Bivali su: kadije, kadiaskeri, šejhu-l-islami; imami, muftije, reisu-l-uleme; profesori, naučnici, akademici; gradonačelnici, diplomate, ministri i državnici.

Uz Medresu su egzistirali hanikah i kutubhana. I jedno i drugo imali su jasnu namjenu; kutubhana radi potrebe za knjigama i značaja koji se knjizi pridavao, a hanikah (sagrađen kao jedinstvena arhitekstonsko-urbana cjelina sa Medresom) kao centar za izučavanje tesavvufa.

U periodu Osmanske uprave Gazi Husrev-begova medresa je iškolovala oko 10.000 bošnjačkih alima, imama, muallima, hafiza, filozofa, umjetnika… Učenici Gazi Husrev-begove medrese, po odluci osnivača, imali su savremenu nastavu, ugledne profesore, komforan smještaj i zdravu ishranu. Uživajući visoke standarde i vrijedno učeći stizali su do uglednih zvanja i visokih položaja. Bivali su: kadije, kadiaskeri, šejhu-l-islami; imami, muftije, reisu-l-uleme; profesori, naučnici, akademici; gradonačelnici, diplomate, ministri i državnici.

Austrougarska okupacija zatekla je Kuršumlija medresu kao višestoljetnu, afirmisanu i uglednu odgojnoć-obrazovnu ustanovu, bez obzira na period stagnacije kroz koji je, posljednjih decenija osmanske uprave u Bosni i Hercegovini, prolazilo muslimansko školstvo općenito. U izmjenjenim političkim, društvenim i kulturnim uvjetima austrougarske uprave u Bosni i Hercegovini, ona završava kao usko vjerska škola, što je u izvjesnom smislu s obzirom na njen raniji polažaj značilo određenu degradaciju. Međutim, čak ni otvaranje novih muslimanskih škola sa svijetovnim programom (Mekteb-i nuvab ili Šerijatsko-sudačka škola, Daru’l-mu’allimin ili Učiteljska škola) nije umanjilo njen značaj, jer se i od učenika tih škola zahtijevalo da imaju odgovarajuće islamsko znanje, koje su neko od njih sticali paralelno baš u Kuršumliji medresi. Treba podsjetiti da je period austrougarske uprave u Bosni i Hercegovini predstavljao vrijeme široke lepeze djelatnosti Bošnjaka u kojima Medresa imala svoje mjesto.

Za četiri decenije djelovanja Kuršumlije medrese pod austrougarskom okupacijom, prošlo je kroz nju više generacija, počev od onih koji su slušali dersove jednu, dvije ili tri godine, do onih koji su završili čitav program, koji je u pojedinim periodima trajao i po 14 godina. Najveći broj medresalija opredjeljivao se za prosvjetnu, imamsko-hatibsku djelatnost, te rad u nekim drugim službama. Na taj način uključivali su se u opće napore muslimanskih i drugih intelektualaca u opismenjavanju i podizanju svijesti kod Bošnjaka.

Sa Prvim svjetskim ratom došlo je do značajnih promjena u ukupnom koncipiranju i organiziranju ove medrese. Naime, 1913. godine došlo je (po zaključku Ulema medžlisa i Vakufsko-mearifskog saborskog odbora) do spajanja Daru’l-mu’allimina sa Kuršumlijom medresom koji je ukinut školske 1919/20. godine.

Odlukom Ulema medžlisa i Vakufsko-mearifskog saborskog odbora od 22. decembra 1921. godine, Kuršumlija i Hanikah su ujedinjeni u jednu medresu koja je nazvana Gazi Husrev-begova.

Četiri godine kasnije, avgusta 1925. godine Vakufsko-mearifski sabor, na prijedlog Ulema medžlisa usvojio je Pravilnik Gazi Husrev-begove medrese.

Sljedeći važan datum za organizaciju života u Gazi Husrev-begovoj medresi vezan je za april 1939. godine. Naime, vakufsko-mearifski sabor u Sarajevu usvojio je uredbe o mektebima, nižim i okružnim medresama i Gazi Husrev-begovoj medresi.  Po Uredbi, Gazi Husrev-begova medresa u Sarajevu je potpuna srednja stručna škola, koja daje opće vjersko obrazovanje u duhu islama i sprema kandidate za džematske imame, vjeroučitelje narodnih, građanskih, nižih stručnih škola, muallime, hatibe, vaize i ovim ravna vjerska znanja za koja se traži potpuna srednjoškolska sprema, a isto tako kandidate za Višu islamsku šerijatsko-teološku školu u Sarajevu, kao i za islamske teološke fakultete na strani.

U toku školske 1940/41. godine svršenicima Gazi Husrev-begove medrese odobren je upisu na Filozofski fakultet u Zagrebu, što su neki od njih iskoristili već u toj školskoj godini.

Poslije skraćivanja nastave u školskoj 1940/41. godini, Gazi Husrev-begova medresa je nastavila sa radom u septembru mjesecu u zgradi „Đulagin dvor“ gdje ostaje do 1945. godine, nakon čega je morala iseliti u zgradu u sadašnjoj ulici Hamdije Kreševljakovića i ostati sve do 1977. godine, kada je u renoviranoj zgradi „Đulagin dvor“ ponovo počela raditi zajedno sa novootvorenim Islamskim teološkim fakultetom (danas Fakultet islamskih nauka).

Napominjemo da je 1933. godine otvoren prvi razred islamske vjerske ženske škole a da je godine 1940. Ulema medžlis donio odluku da se ona nazove Gazi Husrev-begova ženska medresa i da bude osmorazredna srednja stručna škola. Ona je radila sve do ukidanja 1949. godine.

Poslije Drugog svjetskog rata Gazi Husrev-begova medresa našla se u ulozi koju nije imala u svojoj višestoljetnoj historiji. Od nekadašnjih četrdesetak medresa ona će, uz Alauddin medresu u Prištini, dugo godina ostati jedina islamsko-obrazovna ustanova na prostorima Druge Jugoslavije. U periodu od 1961/62. godine Gazi Husrev-begova medresa je imala osmogodišnje školovanje (niži i viši tečaj po četiri godine). Reforme u školstvu, uvjetovale su u 1961/62. školskoj godini prelazak na petogodišnje školovanje u Gazi Husrev-begovoj medresi. Godine 1976. donesen je Statut Medrese. Naredne godine, 27. septembra 1977. godine otvoren je Fakultet islamskih nauka a samo godinu dana kasnije sa radom je počela i Ženska medresa (20. novembra 1978.).

Šezdesete godine su vrijeme pune kreativne učeničke inicijative koje su rezultirale sa dva vrlo važna oblika organizovanja. Prvi je osnivanje udruženja učenika „Gazi Husrev-beg“, osnovanog 1965. godine, s ciljem da u njemu rješavaju svoje probleme i organizuju svoje vannastavne aktivnosti.

Tri godine kasnije, 1968. godine, pokrenut je list Udruženja učenika „Gazi Husrev-beg“, „Zemzem“, prvi vjerski list kod Bošnjaka poslije 1945. godine, koji je imao punu podršku Uprave i nastavnog osoblja Medrese.

U školsku 1993/94. godinu krenulo se po novo nastavnom planu i programu koji je pored standardnih predmeta (kira’et, akaid, fikh, ahlak, tefsir, hadis, imamet, povijest islama, bosanski jezik, arapski jezik, turski jezik, historija, geografija, logika, filozofija, psihologija, pedagogija, sociologija, biologija, organizacija i administracija, vojna obuka i tjelesni i zdravstveni odgoj) uključivao i nove predmete (latinski jezik, matematika, fizika i hemija) što, zajedno sa novim demokratskim uređenjem Bosne i Hercegovine, svršenicima Gazi Husrev-begove medrese omogućava upis na gotovo sve visokoškolske institucije u Bosni i Hercegovini. Ovo je posebno značajno ako se ima u vidu da tokom dugog niza godina vladavine komunizma svršenici Medrese nisu mogli studirati sa svojim vršnjacima na svjetovnim fakultetima.

Agresija na Bosnu i Hercegovinu 1992. godine uvjetovala je ranije privođenje kraju školske 1991/92. godine te izostanak upisa u narednoj školskoj godini. Posebno ističemo činjenicu da je Gazi Husrev-begova medrese na različite načine, a posebno preko đaka i nastavnika kao direktnih učesnika u odbrani, dala nesebičan doprinos u odbrani svoje zemlje, kojom prilikom je preko stotinu ljudi vezanih za Medresu (imami, nastavnici, učenici te drugo osoblje) izgubilo život.

Gazi Husrev-begovu medresu čine dvije zgrade, muška i  ženska medresa sa potrebnim učionicama i kabinetima, kao i prostorom za stanovanje učenika i učenica. Zgrada muške medrese nalazi se na Baščaršiji, u blizini Begove džamije, a ženska na Drveniji, u ul. Hamdije Kreševljakovića, od muške udaljena 15 minuta pješačkog hoda.

Danas medresu pohađaju učenici osam muških i osam ženskih odjeljenja, iz svih krajeva Bosne i Hercegovine i njene dijaspore.  Program Gazi Husrev-begove medrese, od njenog utemeljenja 1537. godine do danas, bio je model prema kome su se radili programi drugih sličnih škola. Koncipiran tako da uključuje izučavanje tradicionalnih i racionalnih nauka, omogućavao je učenicima da stiču teološka, filozofska, pravna, filološka i egzaktna znanja. Sam Gazi Husrev-beg je predvidio dopunjavanje osnovnog programa u skladu sa novim zahtjevima i potrebama vremena i ljudi.

KONTAKT:

Adresa: Sarači 49, 71000 Sarajevo

Telefon: + 387 33 534 888

Fax: + 387 33 534 384

E-mail: sekretar@medresa.ba

Web: www.medresa.ba